JIFUNZE NJIA RAHISI NAMNA YA KUFUGA NG’OMBE, MALISHO NA PATA FAIDA KUBWA

Ufugaji wa ng’ombe Tanzania ni shughuli muhimu kwa uchumi na maisha ya watu wengi nchini. Ng’ombe ni mifugo ambayo inategemewa sana na wananchi walio wengi hapa Tanzania kwa ajili ya chakula, mbolea, ngozi, mapambo, pesa na heshima¹. Aina za ng’ombe wa Tanzania ni ng’ombe wa kisasa, ng’ombe wa kienyeji na ng’ombe wa chotara¹.

Faida za ufugaji wa ng’ombe Tanzania ni nyingi, zikiwemo:

• Faida za ndani: Ng’ombe hutupatia chakula kama vile maziwa na nyama, ambazo ni chanzo cha protini kwa binadamu. Ng’ombe pia hutupatia mbolea, ambayo hutumika kuboresha udongo na kuongeza uzalishaji wa mazao. Ng’ombe hutupatia ngozi, ambayo hutumika kama malighafi kutengeneza viatu, mikanda, mikoba, nguo na vitanda. Ng’ombe pia hutupatia pembe, ambazo hutumika kama mapambo na ala za muziki. Ng’ombe pia hutupatia pesa, ambazo hutumika kujikimu kimaisha na kuwekeza katika shughuli nyingine. Ng’ombe pia hutupatia heshima na ufahari, hasa kwa baadhi ya makabila ambayo hutumia ng’ombe kama mahari na ishara ya utajiri¹.
• Faida za kimataifa: Ng’ombe ni chanzo cha mapato ya fedha za kigeni kwa Tanzania, kwani bidhaa za mifugo kama vile nyama, maziwa, ngozi na pembe huuza sana katika masoko ya nje. Ng’ombe pia ni chanzo cha ushirikiano na urafiki kati ya Tanzania na nchi nyingine, kwani kuna ubadilishanaji wa mifugo na teknolojia ya ufugaji. Ng’ombe pia ni chanzo cha utalii, kwani kuna baadhi ya watalii ambao huvutiwa na ng’ombe wa aina mbalimbali na tamaduni za wafugaji².

Upatikanaji wa malisho ni changamoto kubwa kwa ufugaji wa ng’ombe Tanzania, kwani kuna uhaba wa ardhi, ukame, uharibifu wa mazingira na migogoro ya ardhi kati ya wafugaji na wakulima. Ili kukabiliana na changamoto hii, wafugaji wanashauriwa kutumia njia mbalimbali kama vile:

• Kutumia malisho yaliyolimwa, ambayo ni majani ya mimea iliyopandwa kwa ajili ya kulisha mifugo. Malisho haya ni bora na yenye virutubisho vingi kuliko malisho ya asili. Malisho yaliyolimwa yanaweza kuwa ya kudumu au ya msimu, kulingana na aina ya mimea. Baadhi ya mimea inayofaa kwa malisho yaliyolimwa ni kama vile napier, desmodium, stylo, lucerne na brachiaria³.
• Kutumia malisho yaliyohifadhiwa, ambayo ni majani ya mimea iliyokatwa na kukaushwa au kuhifadhiwa kwa njia nyingine ili kutumika baadaye. Malisho yaliyohifadhiwa ni muhimu hasa wakati wa ukame au msimu wa kiangazi, ambapo malisho ya asili au yaliyolimwa yanakuwa haba. Malisho yaliyohifadhiwa yanaweza kuwa ya aina mbalimbali kama vile hay, silage, urea-treated straw na molasses-urea blocks³.
• Kutumia malisho ya ziada, ambayo ni vyakula vingine vinavyotolewa kwa mifugo pamoja na malisho ya kawaida ili kuongeza uzalishaji wa maziwa au nyama. Malisho ya ziada yanaweza kuwa ya asili au ya viwandani, kulingana na upatikanaji na gharama. Baadhi ya malisho ya ziada ni kama vile pumba za mahindi, mashudu, mabaki ya chakula, chakula cha kuku, chakula cha samaki na virutubisho vya madini na vitamini³.

Hasara ya ufugaji wa ng’ombe Tanzania ni pamoja na:

• Kueneza magonjwa ya mifugo, ambayo yanaweza kuathiri afya na uzalishaji wa mifugo na hata kusababisha vifo. Baadhi ya magonjwa ya mifugo ni kama vile ndigana, homa ya mapafu, ugonjwa wa miguu na midomo, ugonjwa wa ng’ombe kichaa na ugonjwa wa ng’ombe kifua kikuu. Ili kuzuia na kutibu magonjwa ya mifugo, wafugaji wanatakiwa kufuata mwongozo wa utoaji wa chanjo dhidi ya magonjwa ya mifugo nchini, wenye lengo la kuhakikisha sekta binafsi na umma zinajua haki na wajibu katika zoezi zima la utoaji wa chanjo na kuhakikisha afya ya mnyama inabaki salama².
• Kuchangia uharibifu wa mazingira, ambao unaweza kuathiri hali ya hewa, ubora wa ardhi, maji na hewa, na kusababisha kupungua kwa bioanuwai. Baadhi ya athari za ufugaji wa ng’ombe kwa mazingira ni kama vile kukata miti kwa ajili ya malisho, kuchoma moto misitu, kusababisha mmomonyoko wa udongo, kuchafua vyanzo vya maji na kutoa gesi chafu kama vile methane na carbon dioxide⁴.
• Kusababisha migogoro ya ardhi, ambayo inaweza kuleta uvunjifu wa amani, usalama na umoja wa kitaifa. Migogoro ya ardhi inayohusisha wafugaji na wakulima, wafugaji na wafugaji, au wafugaji na serikali, inatokana na sababu mbalimbali kama vile uhaba wa ardhi, uhamiaji wa mifugo, ukiukwaji wa sheria na taratibu za ardhi, na kutofuata mipaka na alama za ardhi⁴.